- Doç. Dr. Meltem Dalyan Aras
- Prof. Dr. F. Figen Ayhan
- Prof. Dr. Pınar Borman
Lenfatik sistem vücudumuzun arteriyel ve venöz dolaşım sisteminden sonraki 3.dolaşım sistemidir ve bu sistemin bütünlüğünün veya işlevlerinin bozulduğu durumlarda lenfödem gelişebilir. Lenfatik sistem eş zamanlı vücudun savunma sistemi olan immun sistemin hücrelerini de içermesi açısından kritik öneme sahiptir. Lenfatik sistem immun sistemin hücrelerinin üretimi ve taşınması dışında lenfatikler aracılığıyla hücrelerarası (interstisyel) ortamda biriken büyük çaplı proteinlerin bu ortamdan uzaklaştırılmasını sağlayan tek-yönlü bir çöp yolu görevi görmektedir. Santral sinir sistemi dışındaki her dokunun lenfatik drenajı vardır ve santral sinir sisteminde bu görev serebrospinal sıvı da denen beyin-omurilik sıvısının görevidir. Dokulara arterlerle gelen O2 ve besin maddeleri (afterload) hücreler tarafından kullanıldıktan sonra venler (%90) ve lenfatiklerle (%10) kalbe geri dönerler (preload). Lenfatik kapillerlerle dönen %10’luk volüm venöz kapillerlere geçemeyecek kadar büyük moleküllü proteinleri içermektedir ve lenfatik yetmezlik durumlarında interstosyel ortamda birikmektedir.
Vücudumuzda 1000’e yakın lenf nodu ile bu nodlarla ilişkili yüzeyel ve derin lenfatik damarlarımız bulunmaktadır. Yüzeyel lenf damarlarımız cildin hemen altında yer alır ve kollar ve bacaklardan gelen lenf sıvısını filtre edilmek üzere koltukaltı ve kasıktaki lenf nodlarına boşaltır. Bu yüzeyel lenfatikler vücudun sağ ve sol, alt ve üst yarısında birbiriyle ilişkilidir.
Lenfödem (lymphedema) lenfatik dolaşım sisteminde malformasyon, gelişim geriliği veya kazanılmış bozukluklara bağlı olarak ortaya çıkan proteinden zengin interstisyel sıvı toplanması olarak tanımlanabilir. Sebebine bağlı olarak primer veya sekonder olabilir. Memede, gövdede, kolda, elde, yüzde, ayakta veya bacakta izlenebilir.
Primer lenfödem lenf dokusunun doğuştan yokluğu ya da anormalliği sonucunda oluşabilir. Primer lenfödem 35 yaşından önce oluşursa “lenfödem precox”, 35 yaşından sonra oluşursa “lenfödem tarda” adını alır.
Sekonder lenfödem ise daha çok karşılaştığımız türdür. Bu durum lenfatiklere baskı, tıkanma veya patolojilerine bağlı fonksiyonel yetersizlik nedeniyle oluşabilir. Gelişmiş ülkelerde kanser ve/veya kanser tedavilerine bağlı gelişmektektedir. Bu nedenle Lenfödem özellikle kanser tanısı ile izlenen hastalarda kanserin kendisine ya da uygulanan tedaviye bağlı olarak ortaya çıkan önemli bir morbidite nedenidir. Meme kanseri, genital sistem kanserleri, üriner sistem kanserleri, kolorektal kanserler, melanoma ve baş boyun kanserleri tedavisinde uygulanan lenf nodu diseksiyonları ve radyoterapi lenfödem için bir risk faktörü oluşturmaktadır. Obezite de lenfödem gelişiminde bir risk faktörü olarak tanımlanmıştır.
Lenfödemin semptom ve bulguları her hastada değişken olmakla birlikte en sık gözlenenler; ağırlık hissi, hissizlik, sıkılık, sertlik, ağrı, fonksiyonel kayıplar, kızarıklık ve enfeksiyondur. Hastanın fiziksel ve duygusal durumu, ev, iş, sosyal ve seksüel yaşamı dolayısıyla yaşam kalitesi olumsuz yönde etkilenir.