Lenfödem; lenfatik dolaşımın doğuştan veya sonradan gelişen nedenlerle bozulması sonucu, proteinden zengin sıvının birikimi olarak tanımlanabilir. Genellikle kollarda ve bacaklarda şişme ile karakterizedir ancak yüz, boyun, karın ve genital organlarda da lenfödem gelişebilir.
Lenfödem etyolojisine göre primer veya sekonder lenfödem olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Primer lenfödem; lenfatik sistemin konjenital disfonksiyon veya malformasyonuna bağlı olarak gelişmektedir ve herhangi bir yaralanma, travma, hastalık ve tedavi ile ilişkili değildir. Sekonder lenfödem ise genellikle cerrahi girişim, radyasyon tedavisi, travma, enfeksiyon, inflamasyon nedeniyle oluşmaktadır. Pediatrik yani çocukluk dönemindeki lenfödem ise genellikle nadir olarak görülmektedir ve bununla ilgili tıbbi bilgilerin yetersiz olması nedeniyle çok az ilgi gören, farkındalığın az olduğu kronik bir sorundur.
Primer Pediatrik Lenfödem
Vücudun bir veya daha fazla bölümünde lenfatik sistemin gelişim bozukluğu veya gelişememesi sonucu ilgili bölgede şişliğin oluşmasıdır. Primer lenfödem, altta yatan sebebe göre yaşamın farklı yaşlarında ortaya çıkabilir.
Primer lenfödem vücudun farklı bölgelerinde görülebilse de en sık bacaklarda görülür. Bacak lenfödemi bazen sadece ayak, ayak ve baldır, uyluk veya tüm bacakta olabilir. En sık görülme yeri ayak ve ayak bileği çevresidir. Çift taraflı görünüm sıktır. İkinci sıklıkla ise genital bölge etkilenir. Genital bölge lenfödemi tek başına veya bacak ile birlikte olur. Üst ekstremite, gövde ve yüz tutulumları daha nadirdir. Tutulan kol ve bacak ilerlemiş dönemlerde kıyafetlere sığmaz. Hatta çocuğun yürümesini engeller. Genital bölgedeki tutulum ilerlerse iç çamaşırı veya pantolon giyimini engeller. Genital sistemdeki büyüme ve şekil bozukluğu erişkin dönemde cinsel faaliyetleri olumsuz hatta imkânsız kılar. Bazen de infertilite nedeni olabilmektedir.
Çocukluk çağı lenfödemi, bazen tetikleyici faktör olmadan, tesadüfen şişliğin fark edilmesi ile ortaya çıkabilir. Çocuğun büyümesi, bazen de enfeksiyon, sünnet gibi küçük cerrahi işlemler, ayak burkulması gibi minör travmalar, böcek ısırmaları ilgili bölgede ödem ve inflamasyon başlatarak lenfödemi tetikleyebilir. Otobüs veya uçak yolculuğu gibi uzun süreli hareketsiz kalmak, hızlı aşırı kilo almak şişlikleri ortaya çıkarabilir. Burda lenfatik sistemin az çalışması, ve vücudun ihtiyacını karşılayamaması ile lenfödem ortaya çıkarmaktadır.
Sekonder Pediatrik Lenfödem
Lenfatik fonksiyonu bozan malign tümörler, ciddi travmalar, cerrahi girişimler ve yoğun enfeksiyonlar sebebiyle lenfatik sistemin bozulmasıyla ortaya çıkan lenfödeme sekonder lenfödem denir. Sekonder lenfödem pediatrik yaş grubunda çok nadir görülmektedir.
TANI
Çocukluk çağı lenfödeminde tanı konulabilmesi için ailenin ve sağlık profesyonellerinin konu hakkında bilgisi olmalıdır. Daha sonra detaylı bir hikâye, dikkatli bir muayene bazen ek tetkik gerekmektedir. Genetik etyoloji sebebiyle aile öyküsü sorgulanmalıdır. Doğum öncesi ve sonrası çocuğun öyküsü irdelenmeli, eğer genetik bir hastalık düşünülüyor ise pediatriste danışılmalıdır.
Fizik muayenede şişlik olan bölge dışında tüm vücut incelenmeli; şişliğin yayıldığı bölgeler, cilt bulguları, doğum lekeleri, venöz yapılarda görülebilecek sorunlar not edilmelidir. Uzuv çevre ve hacim ölçümü yapılmalıdır.
TEDAVİ
Çocukluk çağı lenfödemi tanı ve tedavisi ile ilgilenen hekimler ve fizyoterapistler; lenfödemin çocukların yaşamını aile bireyleri, sosyal çevre, eğitimi ve maddi zorlukları gibi farklı yönleriyle değerlendirmelidir.
Erişkin lenfödem tedavisinde izlenen yöntemler (cilt bakımı, manuel lenf drenajı, enfeksiyon kontrolü, kompresyon tedavileri) çocukluk çağı lenfödem tedavisi içinde geçerlidir. Fakat hastanın çocukluk yaş grubunda olması sebebiyle uyarlamalar gerekir.
Çocukluk lenfödemi anne baba bakıcı ve öğretmen gibi çocuktan sorumlu tüm bireyleri etkileyen bir sağlık durumudur. Pediyatrik lenfödem tedavisi hasta ve ailesini eğitmekle başlar. Ebeveynler, çocuğun bakımını üstlenen kişiler, öğretmeni ve çocuğun kendisi lenfödem hakkında bilgilendirilmelidir.
Kendi kendine masaj, bandajlama ve egzersiz konusunda eğitim verilmelidir. Ebeveyn ve çocuklar, fiziksel aktiviteler konusunda cesaretlendirilmelidir. Fiziksel aktivite yapmayan çocuk bilgisayar veya televizyon karşısında vakit geçireceği için kilo alma eğilimindedir. Fiziksel aktivite ise obezite gelişimini engeller. Başka bir sebep yok ise fiziksel aktiviteler kısıtlanmamalıdır. Fiziksel aktivite sırasında bası giysisi giymesi önerilir. Futbol gibi temas sporlarında dikkatli olunmalıdır. Yüzme lenf dolaşımı için faydalı iken, cilt enfeksiyonu riski taşıyabilir. Kısıtlanmamalı ama gerekli uyarılar yapılmalıdır.
Enfeksiyon bulguları konusunda uyarılmalıdır. Çocuğun kendini nasıl koruyacağı hakkında bilgiler verilmelidir. Bahçe işleriyle uğraşırken eldiven giyme, açık alanda çorap/ kapalı ayakkabı gibi koruyucu önlemler anlatılmalıdır. Yaz mevsiminde sinek kovucu losyonlar kullanılmalıdır. Cilt enfeksiyonunu engellemek amacıyla cilt mutlaka nemli tutulmalı, açık cilt yaraları ve sıyrıklarında cilt yıkanıp kurulandıktan sonra antibiyotikli merhem uygulanmalıdır. Günlük ilgili bölge yıkanmalı ve kurulanmalıdır. Parmak aralarının kurulanmasına önem verilmelidir.
Lenfödemin standart tedavisi olan komplet dekonjestif terapi pediatrik lenfödemde modifiye edilerek kullanılması önerilir. Aile eğitimi temel tedavi yaklaşımlarındandır. Aileye basit manevralar öğretilmelidir. Bandajlama yaparken basıyı erişkinden daha hafif tolere edebilecek düzeyde tutulmalıdır. Bandaj altına basıyı homojen yaymak için pedler konulabilir. Ekstremitelerin küçük olması, çocuklarla kooperasyon zorluğu tedaviyi etkileyebilir. Bası giysileri ve kompresyon bandajlarının, çocuğun bedensel gelişimi engellememesi konusuna dikkat edilmelidir. Çocuğun duygusal gelişimi yakından takip edilmeli, gerekli durumlarda profesyonel destek alınmalıdır. Özgüven sorunları, anksiyete ve arkadaş çevresinden uzaklaşmalar görülebilir. Fiziksel aktivite yapmakta endişe duyabilir. Çocuklar yakından takip edilmelidir.
Kaynaklar
- Borman P. , Pediatrik lenfödem, rehabilitasyonu, Güncel pediatrik rehabilitasyon, Editör Prof. Dr. Turgut Göksoy, Prof. Dr. Ferda Özdemir, 2021,Bilmedya yayınevi.